Νταχομέι: Ένα Τολμηρό Σχόλιο για την Επώδυνη Κληρονομιά των Λεηλατημένων Κειμηλίων

Στο νέο της ντοκιμαντέρ, «Νταχομέι», η Ματί Ντιοπ προσεγγίζει το θέμα της επιστροφής 26 θησαυρών, οι οποίοι είχαν λεηλατηθεί από το Μπενίν το 1892. Μάλιστα, σε ορισμένες σκηνές, οι θησαυροί αποκτούν τη δική τους φωνή, περιγράφοντας το ταξίδι τους από τη στιγμή που απομακρύνθηκαν από την πατρίδα τους. «Χάθηκα στα όνειρά μου, έγινα ένα με αυτούς τους τοίχους, αποκομμένος από τη γη της γέννησής μου σαν να ήμουν νεκρός», αναφέρει στα γαλλικά το Κειμήλιο Νο. 26, με μια φωνή που συνδυάζει βαθύ μπάσο με μια πιο θηλυκή απόχρωση. «Σήμερα, με διάλεξαν, σαν να ήμουν το πιο πολύτιμο και νόμιμο θύμα τους».

Τα κειμήλια, φυσικά, δεν μιλούν, αλλά αυτή η φανταστική πτυχή δίνει τον τόνο για το υπόλοιπο έργο της Ντιοπ. Το ντοκιμαντέρ καταγράφει σε μεγάλο βαθμό την πορεία επιστροφής των 26 αντικειμένων, τα οποία η Γαλλία είχε λεηλατήσει από το βασίλειο του Νταχομέι (σημερινό Μπενίν) κατά την εισβολή του 1892. Μέχρι το 2021, αυτά τα αντικείμενα βρίσκονταν στο Παρίσι, στο Μουσείο Quai Branly, όπου φιλοξενούνται έργα τέχνης και πολιτιστικά αντικείμενα από την Αφρική, την Ασία, την Ωκεανία και τις Αμερικές.

Η επιστροφή αυτών των 26 αρχαιοτήτων αποτελεί μέρος μιας μεγαλύτερης ιστορίας που ξεκίνησε το 2018, με την έκθεση για την αποκατάσταση των αφρικανικών θησαυρών, κατόπιν εντολής του Προέδρου της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν. Τον Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς, ο Μακρόν ανακοίνωσε την επιστροφή των αντικειμένων και τη δέσμευση για επανεξέταση της πολιτικής απόδοσης και άλλων αντικειμένων που είχαν απομακρυνθεί χωρίς τη συγκατάθεση των χωρών προέλευσής τους. Παρόλο που δεν ακολούθησε πλήρως τις συστάσεις της έκθεσης για επιστροφή όλων των αντικειμένων, η κίνηση του πυροδότησε συζητήσεις μεταξύ των πρώην αποικιοκρατικών δυνάμεων της Ευρώπης, όπως η Γερμανία και η Βρετανία, σχετικά με αντίστοιχους θησαυρούς στα εθνικά τους μουσεία.

Η διαδικασία επιστροφής αυτών των 26 αντικειμένων διήρκεσε χρόνια και περιλάμβανε έργα όπως προτομές των βασιλέων Μπεχανζίν και Γκλέλε, δύο θρόνους και τέσσερις ζωγραφισμένες πύλες από το παλάτι του Μπεχανζίν. Το ντοκιμαντέρ «Νταχομέι» εστιάζει στη μοίρα αυτών των αντικειμένων, διερευνώντας την πολυπλοκότητα της ίδιας της πράξης της επιστροφής, όχι από την οπτική των Ευρωπαίων, αλλά από την πλευρά του λαού του Μπενίν. Βλέπουμε συντηρητές και επιμελητές να τα συσκευάζουν προσεκτικά, ενώ η κάμερα υιοθετεί στιγμιαία την οπτική του Κειμηλίου Νο. 26, με ήχους από βίδες και τη διαδικασία μεταφοράς του. Στο Μπενίν, τα αντικείμενα εκφορτώνονται, και αξιωματούχοι παρευρίσκονται στην εκδήλωση υποδοχής.

Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι είναι οι συζητήσεις νεαρών Μπενινέζων σε ανοιχτό φόρουμ, όπου εξετάζουν τις ευρύτερες συνέπειες της επιστροφής αυτών των θησαυρών. Μιλούν για την αποτυχία των δασκάλων τους να εξηγήσουν πλήρως πού πήγαν αυτά τα κειμήλια και γιατί. Οι αντιδράσεις τους ποικίλουν, από πλήρη αδιαφορία μέχρι δάκρυα, και θέτουν ερωτήματα σχετικά με τον πολιτικό συμβολισμό της επιστροφής τους και την έλλειψη διεκδίκησης περισσότερων. Αναρωτιούνται επίσης για την αξία της έκθεσής τους ως καλλιτεχνικών αντικειμένων αντί ως ιερών, και τονίζουν την ανάγκη για χρηματοδότηση που θα επιτρέψει και στα παιδιά των απομακρυσμένων χωριών να τα δουν εξίσου εύκολα με τα παιδιά των πόλεων. Είναι μια πλούσια συζήτηση που αναδεικνύει γρήγορα τις διαμάχες και τα μεγαλύτερα ζητήματα που διακυβεύονται.

Η Ντιοπ, η οποία έχει γαλλο-σενεγαλέζικες ρίζες, δεν κάνει εύκολα συμπεράσματα στο «Νταχομέι». Δεν υπάρχει αφηγητής να μας λέει τι να σκεφτούμε. Το κοντινότερο που έχουμε είναι το Κειμήλιο Νο. 26, το οποίο μιλά για τη δική του επιστροφή. Αυτό το παλαιό αντικείμενο (δεν μαθαίνουμε ποτέ τι ακριβώς είναι) εκφράζει μεγάλες, ποιητικές σκέψεις, προσδίδοντας στο ντοκιμαντέρ έναν ονειρικό χαρακτήρα που τοποθετεί τις τρέχουσες διαμάχες σε ένα πολιτιστικό και χρονικό πλαίσιο.